Putevi kulture u Srbiji

U Srbiji se nalaze tri puta kulture: Tvrđave na Dunavu;
                                                   Put kulture rimskih imperatora;  
                                                   Transromanika.

Pretpostavljam da je većini najpoznatiji Put kulture rimskih imperatora, jer je najviše promovisan što ne znači da je uređen i razvijen koliko bi trebalo, ali preostala dva su i te kako značajna za kulturni turizam Srbije.

Prvi put kulture koji ću pokušati da vam približim na što slikovitiji način je - Tvrđave na Dunavu.
Nizvodno od mesta Bač u Vojvodini ka Kladovu kao krajnjem odredištu nailazimo na sledeće tvrđave: Tvrđava Bač, Petrovaradin, Kalemegdan, Smederevska tvrđava, Tvrđava Ram, Golubačka tvrđava, Tvrđava Fetislam.

TVRĐAVA BAČ
Sagradio ju je ugarski kralj Karlo Robert u XIV veku, da bi zaustavio nalete Srba. Utvrđenje se nalazi na rečnom ostrvu reke Mostonge, koja je presušila. Ostaci građevine obuhvataju donžon kulu (opšti naziv za najjaču kulu u nekoj tvrđavi) i osam pomoćnih kula. Ova tvrđava je najočuvanija srednjovekovna tvrđava u Vojvodini, ali potrebni su ozbiljni radovi na restauraciji i konzervaciji da bi se dovela u pristojno stanje. Ova tvrđava sa svojom okolinom se nalazi na Tentativnoj UNESCO listi, odnosno listi koja obuhvata kondidovana dobra za upis na UNESCO lisu.

PETROVARADIN

Petrovaradin - EXIT, a? Pa jeste, ali hajde da naučimo još nešto o ovoj veličanstvenoj tvrđavi.

Oko stote godine pre nove ere ove prostore naseljavaju Kelti koje sto godina kasnije smenjuju Rimljani koji utvrđivanjem granice na Dunavu grade tvrđavu Kuzum koju će u petom veku razoriti Huni. Naziv za utvrđenje koje se u doba Vizantije nalazilo na mestu današnje Petrovaradinske tvrđave bilo je Petrikon.

Sadašnju tvrđavu, koju još nazivaju Gibraltarom na Dunavu, izgradili su Austrijanci u perodu od 1692. do 1780. godine.

U tvrđavi se nalaze Opservatorija, Istorijski arhiv, Muzej grada Novog Sada, hotel Leopold I. Najinteresantnija atrakcija ove tvrđave je barokna kula sa satom na kome velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute, da bi ribari sa Dunava videli koliko je sati jer su im minuti bili manje značajni.

KALEMEGDAN

Na ušću Save u Dunav prvo je podignuto keltsko naselje Singidunum, potom su rimljani izgradili utvrđenje, gradom su kasnije upravljali Vizantinci i Mađari, ali za njega su se vekovima borili Austrijanci i Turci. Veliki procvat, Beograd je doživeo za vreme despota Stefana Lazarevića kada je Beograd proglasio za srpsku prestonicu.

Kompleks Beogradske tvrđave je podeljen na Gornji grad i Donji grad. 

U Gornjem gradu se nalaze Despotova kapija sa Dizdarevom kulom, Zindan kapija, Pobednik, Stambol kapija, Sahat kula (otvoreno za posetu), spomenik zahvalnosti Francuskoj, Rimski bunar (otvoren za posetu).

U Donjem gradu se nalazi kula Nebojša (otvorena za posetioce; inače ova kula je dobila ime od negacije glagola bojati se, a ne po nekom Nebojši), Karlova kapija, u Zgradi straže nalazi se Galerija prirodnjačkog muzeja, u turskom kupatilu se nalazi Planetarijum i Barutana, koja je počela ponovo sa radom.

SMEDEREVSKA TVRĐAVA
Izgradio ju je Đurađ Branković u XV veku na ušću reke Jezave u Dunav, jer je posle smrti despota Stefana Lazarevića morao Beograd da preda Mađarima i izgradi novu prestonicu. Površina tvrđave iznosi 10,5 hektara i predstavlja jednu od najvećih tvrđava Evrope.
Tvrđavu čine Veliki grad i Mali grad. Veliki grad trenutno izgleda ne toliko interesanto, jer je to u stvari samo veliki travnjak sa drvećem i stazama, gde se Smederevci rekreiraju. Šteta je što nema dodatnih sadržaja da bi boravak u tvrđavi bio produžen i interesantniji. Mali grad je služio kao zamak Đurđu Brankoviću, a sada se u tom delu održavaju kulturne priredbe. Sedišta za posetioce tih priredbi su u stvari stolice plave boje sa tribina nekog sportskog objekta, tako da se nimalo ne uklapaju u celokupan ambijent. Ova tvrđava predstvlja nebrušeni dijamant srpske srednjovekovne istorije! Nalazi na Tentativnoj UNESCO listi.

TVRĐAVA RAM

Ova tvrđava se nalazi na području opštine Veliko Gradište, udaljena je oko 9 km od Srebrnog jezera. Tačan datum izgradnje ove tvrđave nije poznat, ali se pretpostavlja da je podignuta u XII veku. U XV veku turski sultan Bajazit II je ojačao ovu tvrđavu i okrenuo se osvajanju Mađarske.

Tvrđava Ram je veoma dobro sačuvana s obzirom da joj u proteklih nekoliko decenija niko nije posvećivao dovoljno pažnje koliko ona zaista zaslužuje, jer predstavlja jednu od najstarijih fortifikacija na ovim područijima. Razlog zbog kog je ova tvrđava nepoznanica Srbima je što se nalazu u delu Srbije koji nije tranzitno područje, već se morate isključiti sa glavnog puta da biste posetili tvrđavu. Ideja koja bi mogla da oživi tvrđavu i da poveća broj posetilaca je sledeća - veliki broj ljudi hrli na Srebrno jezero, onda bi bilo dobro da deo tih posetilaca preusmerimo i na Ram, konstantnom promocijom na Srebrnom jezeru i kreiranjem dnevnih izleta od jezera do tvrđave, ploveći Dunavom. 

GOLUBAČKA TVRĐAVA

Tvrđava je izgrađena u XIV veku, njome su najpre vladali srpski despoti, a Turci su je osvojili u XV veku. Podeljena je na prednji i zadnji grad. Nalazi se u nacionalnom parku Đerdap gde je Dunav najširi (Veliki kazan) i najuži (Mali kazan) u celom svom slivu, i može se reći da predstavlja pravi biser ovog dela Srbije. Tvrđava ima deset kula, i nije u dobrom stanju, zabranjeno je penjanje na tvrđavu ali posetioci to ne poštuju. Posle Prvog svetskog rata kroz tvrđavu je probijen magistralni put, tako da je delimično i uništen izgled tvrđave. Ali, 2010. godine je Srbiji obezbeđeno 6,5 miliona evra iz evropskih fondova za revitalizaciju i restauraciju ovog dobra od izuzetnog značaja. Videćemo rezultate...

                   

TVRĐAVA FETISLAM
Ovu tvrđavu na Dunavu, blizu današnjeg Kladova, podigli su Turci 1524. Nazvali su je Fetislam, što znači "pobeda islama" i podelili je na dva dela - Mali grad i Veliki grad. Mali grad je podignut u XVI veku, a Veliki grad u XVIII veku. Fetislam se ne koristi niti se održava, obrastao je u korov i delom devastiran. 
Idejni projekat restauracije ovog lokaliteta je urađen, za sada se spominje Turska kao investitor ali videćemo koliko je sve to ozbiljno.

Drugi, najpromovisaniji put kulture, koji ću vam predstaviti je - Put kulture rimskih imperatora.
Put se proteže od Sremske Mitrovice do Sijarinske banje. Obuhvata sledeća rimska arheološka nalazišta: Sirmium, Singidunum, Viminacium, Trajanova tabla (Tabula Traiana), Diana, Pontes, Trajanov most (Pons Traiani), Feliks Romuliana (Felix Romuliana), Nais (Naissus) i Mediana, Justiniana Prima (Iustiniana Prima).

SIRMIUM
Podignut je u I veku na ušću Bosuta u Savu, smatra se da su ga podigli Iliri. Bio je jedan od četiri prestonice Rimskog carstva, za vreme vladavine Galerija (rođen kod Zaječara). Bio je sedište provincije Donje Panonije. Pod zemljom se nalazi hipodrom, za koji se smatra da je najveća građevina napravljena na tlu van Italije. Rimski filozof-imperator Marko Aurelie je umro u Sirmijumu.
Grad nije dovoljno iskopan, jer se veliki deo ovog antičkog grada nalazi ispod urbanog dela Sremske Mitrovice, tako da bi dalja otkopavanja zahtevala rušenje zgrada u gradu.

SINGIDUNUM

Rimljani su na temeljima keltskog grada podigli vojni logor i naselje Singidunum početkom I veka, a grad je doživeo vrhunac kada je u njemu boravila legija Flavija IV. Tada grad dobija status municipijuma (grad sa visokim stepenom autonomije).

Ime Singidun je prvi put spomenuto 279. p.n.e. Drugi deo reči ove reči je keltska reč ,,dun'' koja znači utvrđenje. Za ,,Singi'' - postoji nekoliko teorija, od koje su dve najpoznatije da ta reč znači krug, otuda kružno utvrđenje ili je ono dobilo ime po Singima, tračkom plemenu koje je naseljavalo ovo područje pre dolaska Skordiska. U VII veku, po dolasku Slovena, grad dobija naziv Beograd zbog boje kamenja od koje se su sagrađene zidine Singidunuma.

Kao što sam spomenuo kod Sirmiuma, nemoguće je u potpunosti istražiti sve delove Singidunuma, jer se oni nalaze pod zemljom. 

VIMINACIUM

Nalazi se na 12 km od Požarevca, kod Starog Kostolca. Grad je podignut u I veku, i bio je prestonica rimske provincije Gornje Mezije. Pod Hadrijanom stekao je status municipija. Za vladavine Gordijana III postaje kolonija rimskih građana i dobija pravo kovanje lokalnog novca. U Rimu, bio je to najveći status koji jedan grad može da dosegne.

Unutar i oko grada otkriveni su amfiteatar, monumentalne zgrade, tragovi ulica, akvedukata, termi. 2009. godine je pronađen skelet ženke mamuta.

Ovaj antički grad je najbolje uređen od svih, i zaista poseduje dosta dodatnih sadržaja koji će produžiti vaš boravak u Viminacijumu i učiniti ga interesantnijim.

TRAJANOVA TABLA, DIANA, PONTES, TRAJANOV MOST

Tabula Traiana je natpis uklesan u steni pored Dunava, u Đerdapskoj klisuri, posvećen rimskom caru Trajanu. Deo je grupe antičkih spomenika na rimskom putu kojem pripadaju i ostaci mosta kojeg je Trajan sagradio preko Dunava. Most je potopljen, ali postoji projekat kojim bi se uradio hologram mosta - zamislite kako bi to noću izgledalo. Trajanova tabla prvobitno je bila postavljena na 1,5 m iznad rimskog puta pored Dunava. Tabla je, zajedno sa delom puta, 1969. isečena i po vertikali premeštena na viši nivo da bi se zaštitila od podizanja nivoa Dunava do koga je došlo posle izgradnje Hidroelektrane “Đerdap I”.

Na Trajanovoj tabli piše: “Imperator cezar, sin božanskog Nerve, Nerva Trajan Avgust, pobednik nad Germanima, veliki pontif, četrti put postavljen za tribuna, otac domovine, konzul po treći put, planine je isklesao i postavio grede od kojih je napravljen ovaj put”.

Most je podignut između 103. i 105. godine, a istovremeno sa mostom, u funkciji njegove odbrane, podignuto je i vojno utvrđenje Pontes.

Rimski kastrum Diana podignut je visokoj steni iznad Dunava, Karatašu, u blizini Kladova, u I veku.
Čitav ovaj komleks nepokretnih kulturnih spomenika nije uređen koliko zaslužuje, jer se nalazi u nacionalnom parku ,,Đerdap'' (nalazi se na Tentativnoj UNESCO listi) koji je pre par dana proglašen za jedno od najlepših mesta za avanturistički turizam na svetu!

FELIX ROMULIANA

Felix Romuliana je carska palata podignuta po zamisli rimskog imperatora Galerija Maksimilijana, na prostranom platou Gamzigrada, u blizini Zaječara. Galerije, rođen u ovoj oblasti, ovu palatu podigao je u III i IV veku sebi i svojoj majci Romuli, po kojoj ju je i nazvao. Arheološka istraživanja traju od 1953., a na otkrivenim objektima kontinuirano se vrše konzervatorski radovi. Lokacija Gamzigrad - Felix Romuliana je 2007. uvrštena u Listu svetske kulturne baštine UNESCO-a. Ovo nalazište je najbolji primerak u Srbiji za otkrivanje pravog rimskog duha jer je palata veoma dobro očuvana, a koliko je održavana - procenite sami kada je posetite.

NAIS I MEDIANA

Nais je rodno mesto imperatora Konstantina Velikog, vladara koji je hrišćanstvo proglasio zvaničnom religijom donošenjem Milanskog edikta 313. godine. Tokom njegovih čestih boravaka na današnjem tlu Srbije, Nais je postao važan grad sa velikom carskom rezidencijom. Rimljani su osvojili oblast centralnog Balkana u prvoj deceniji prvog veka, kada i Nais ulazi u sastav imperije . U prvom veku Nais nije imao naročitog značaja za rimsko carstvo, vremenom je kolonizovan i dobio je status municipija. Nais svoju ulogu u istoriji carstva dobija tek za vreme cara Dioklecijana kada je država podeljena na četiri oblasti, tetrarhije. Podizanje javnih i luksuznih građevina u Naisu se pripisuju caru Konstantinu, pre svega zato što je rođen u ovom gradu 280. godine. Otac Konstantinov je bio Konstancije Hlor (savladar, gore navedenog, Dioklecijana).

Mediana je najpoznatije i najotmenije predgrađe Naisa. Izgrađena je početkom IV veka, u vreme Konstantina Velikog, kao rezidencija u kojoj su boravili rimski carevi prilikom posete Naisu. Krajem IV veka Mediana je teško stradala u požaru, a potpuno je uništena u vreme Hunske najezde 441., kasnije je obnovljena, izgrađeno je još više zgrada, ali u V i VI veku pod naletom Slovena i Avara je opustela. Danas je moguće videti ostatke temelja i mozaika, a arheološki nalazi čuvaju se u Narodnom muzeju u Nišu i Muzeju Medijane u Brzom Brodu, selu udaljenom 6 km jugoistočno od Niša.

JUSTINIANA PRIMA

Justiniana Prima, odnosno Caričin Grad, je jedan od najznačajnijih vizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva. Car Justinijan (poslednji rimski i prvi vizantijski car), koji je rođen u današnjoj Južnoj Srbiji, odlučio je da podigne grad koji će veličati njegovo ime. Nalazi se na 7 km od Lebana, a potiče iz VI veka. Površina grada iznosi 42 hektara. Jezgro grada se sastoji od tri celine - Akropolja, Gornjeg i Donjeg Grada. Ovaj grad se nalazi na Tentativnoj UNESCO listi.

Treći, najzaštićeniji i najpoznatiji put kulture u Srbiji je - Transromanika. To je put kulture koji spaja evropsko nasleđe romaničkog perioda (XI - XIII), ujedno je i kulturno-turistička ruta koja povezuje spomenike u Nemačkoj, Austriji, Italiji, Francuskoj, Španiji, Portugalu, Rumuniji, a od novembra 2007. i spomenike u Srbiji. Ovo je najveća kulturna ruta u Evropi, a Srbija tu spada!

Spomenici kulture u Srbiji, koji tu spadaju i za koje svi znamo su naš najveći ponos - manastiri Raškog stila: Žiča, Studenica, Sopoćani, Gradac, Đurđevi Stupovi.

                 

ŽIČA

Manastir sa Crkvom Svetog Spasa nalazi se između Kraljeva i Mataruške banje, podigli su ga Stefan Prvovenčani i Sveti Sava. Tačno vreme izgradnje nije tačno poznato, ali se smatra da je započeta 1206. i smatra se da je završena 1220. godine. Žiča je postala prvo sedište srpske arhiepiskopije 1219. godine kada je Sveti Sava postao prvi srpski arhiepiskop, a Srbija stekla crkvenu autokefalnost. Sava je u Žiči krunisao Stefana Prvovenčanog za prvog srpskog srednjovekovnog kralja. Žiča je poznata kao i krunidbena crkva, pošto je tu krunisano sedam srpskih kraljeva, otuda Kraljevu grb sa sedam kruna na crvenoj pozadini.

STUDENICA

Ovaj manastir se nalazi na 60 km udaljenosti od Kraljeva. Podigao ga je prvi srpsku župan Stefan Nemanja 1196. godine. Predstavlja najznačajniji manastirski kompleks srednjovekovne Srbije, koji krase Bogorodičina crkva i Kraljeva crkva (zadužbina kralja Milutina iz 1314. godine., koja je manja u odnosu na Bogorodičinu crkvu). Studenica je manastir koja pokazuje koliko su tadašnja arhitektura i slikarstvo bili razvijeni u Srbiji, i kako su kombinovani zapadni i vizantijski stil, a da nije došlo do narušavanja harmonije svih detalja. Upisan je 1986. godine na UNESCO listu svetske kulturne baštine

SOPOĆANI

Manastir Sopoćani smešten je na samom izvoru reke Raške, oko 15 km od Novog Pazara. Podigao ga je kralj Uroš I Nemanjić 1260. godine, a proširio i obnovio sredinom XIV veka njegov praunuk Dušan. Od nekada većeg manastirskog kompleksa, koji je sačinjavalo više građevina (trpezarija, konaci i dr.) do danas je očuvana crkva Sv. Trojice. Ime manastira vodi poreklo od slovenske reči ,,sopot'' što znači izvor. Živopis crkve ubraja se među najimpresivnija ostvarenja vizantijskog fresko-slikarstva. Godine 1979.  uvršćen je na UNESCO listu svetske baštine u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Stari Ras i Sopoćani.

GRADAC

Podignut je u drugoj polovini XIII veka, kao zadužbina kraljice Jelene Anžujske, žene kralja Uroša I. Udaljen je 21 km od Raške. Blizina Golije, Kopaonika (2013. godine Kopaonik je posetilo 216.000 domaćih turista, baš me zanima da li je 5% njih posetilo Gradac), Jošaničke banje, Novog Pazara, Raške čini da ovaj manastir može posetiti veliki broj domaćih stanovnika, ali ga teško mogu pronaći u ponudi bilo koje receptivne turističke agencije. 

ĐURĐEVI STUPOVI

Manastir se nalazi u Novom Pazaru, podigao ga je veliki župan Stefan Nemanja 1171. godine, a crkva je oslikana oko 1175. godine. Crkva svetog Đorđa sadrži dve kule-stupa (zvonika) koji su dali kasniji naziv manastiru - Đurđevi stupovi. Veliki broj fresaka ovog manastira je prenet u Narodni muzej u Beogradu. Manastir je obnavljan u dve faze: 

1960. - 1999. (rađeno na konzervaciji i očuvanju postojećeg dela manastirskog komleksa)

1999. - i dalje traje (cilj ove faze je vraćanje prvobitnog izgleda manastira, dozidavanjem i obnovom manastirskog kompleksa) 

Kao deo celine Stari Ras sa Sopoćanima, manastir Đurđevi Stupovi se nalazi na UNESCO Listi svetske kulturne baštine od 1979.

Ovaj članak jeste dugačak, ali ova kulturna dobra od velikog i izuzetnog značaja zaslužuju još više. Zaslužuju negu i ljubav od strane svog naroda! Ona govore o tome šta se sve događalo i ko je sve živeo na prostorima naše države. Rimljani, Vizantijci, Nemanjići, Turci, Austrijanci - koliko se njih borilo za ove prostore, ali na kraju mi smo tu! Hajde da mi istražimo sve ove veličanstvene spomenike, hajde da naučimo što više o njima, hajde da se ponosimo njima, hajde da svetu pokažemo šta sve imamo!

Ana Karenjina i Srbija

Pretpostavljam da se većina vas našla iznenađeno kada je pročitala naslov, ali postoji veza između ovog Tolstojevog romana i Srbije zbog koje bi svi Rusi hrlili u Srbiju, tačnije u mesto Gornji Adrovac kod Aleksinca.

                                                                                                                                                            











Kada je Lav Nikolajevič Tolstoj odlučio da napiše roman ,,Ana Karenjina'', za koji se ispostavilo da je najprevođenije delo na svetu posle Svetog Pisma, izabrao je ruskog pukovnika Nikolaja Nikolajeviča Rajevskog kao uzor za stvaranje lika grofa Vronskog.

Nikolaj Nikolajevič Rajevski je rođen 1839. godine u Ukrajini, bio je unuk ruskog generala Nikolaja Rajevskog, koji je vodio rusku vojsku u Otadžbinskom ratu protiv Napoleona. Pobeda u ovom ratu je uticala na jačanje ruskog patriotizma, i početak kraja Napoleonovim osvajanjima.

Vronski, odnosno Rajevski, prihvatio je odluku ruskog cara Aleksandra II da učestvuje u srpsko-turskim ratovima, i dolazi u Srbiju 1876. godine. Pukovnik Rajevski je poginuo u Gornjem Adrovcu od turskog kuršuma 20. avgusta 1876. godine, a poslednje reči pred bitku su mu bile: ,,Ako poginem, telo mi prenesite u Rusiju, a srce ostavite u Srbiji".

Grob gde se nalazi sahranjeno srce Rajevskog

Sahranjen je u porti manastira Sveti Roman u Đunisu, da bi kasnije njegova majka Ana Mihajlova telo prenela i sahranila u selu Razumovka u Ukrajini. 

Manastir Sveti Roman u Đunisu

Na mestu gde je pukovnik Rajevski preminuo, grofica Marija Rajevska, supruga Nikolajevog brata Mihajla, podigla je spomen-crkvu Sv. Trojica. Zemljište za crkvu je kupila kraljica Natalija Obrenović u znak zahvalnosti premu svemu što je Rajevski učinio za njenu domovinu. Crkva je osvećena 1903. godine. Ova crkva je od 1973. godine pod zaštitom države. 2001. godine je obnovljena crkva, kada je liturgiju služio pokojni patrijarh Pavle, i tada je rekao: „Mi smo zahvalni Rusiji koja je odgajila heroja, koji je poginuo za našu slobodu, slobodu svoje braće po veri i krvi”.

Crkva Sv. Trojice u Gornjem Adrovcu

Tri decenije kasnije, zasađene su lipe duž staze koja vodi od puta do crkve. sadnice lipa su uzete sa imanja Rajevskih u Ukrajini i poslate Srbiji da budu zasađene na ovom veoma bitnom mestu za ova dva bratska naroda.

Na ovoj slici možete videti lipe koje su zasađene duž staze

E, sad, jedna paralela. Ako je Julijinu kuću u Veroni posetilo 250.000 ljudi 2012. godine na osnovu Šekspirove izmišljene priče, a Gornji Androvac, ne mogu vam dati taj podatak jer se naravno ne broje posetioci jer ih ima u veoma malom broju, zašto posetioci ne bi hrlili u Srbiju da vide ovo čedesno mesto koje je potkovano stvarnim istorijskim činjenicama?!

Dakle, 
Rajevski→Vronski→Ana Karenjina→Najprevođenije delo na svetu posle Svetog Pisma→Ogroman broj čitalaca→Veliki broj posetilaca u Srbiji→Kad?